حکیم ابوالقاسم حسن توسی مشهور به فردوسی (حدود سال ۳۱۹ تا حدود ۳۹۷ هجری خورشیدی)شاعر حماسه‌سرای ایرانی و گویندهٔ شاهنامهٔ فردوسی است که در ناحیهٔ تابران توس خراسان در روستایپاژ به دنیا آمد و در شهر توس درگذشت و در باغ خانوادگی خویش به خاک سپرده شد.

تندیس‌های گوناگون و بسیاری از فردوسی در سراسر جهان ساخته شده است.^[۱] این مقاله به معرفیتندیسهای فردوسی ساخته شده به وسیلهٔ هنرمندان تندیس‌ساز و پیکرتراش در ایران و جهان می‌پردازد.

باغ نگارستان

مجسمهٔ فردوسی باغ نگارستان ساختهٔ لرنزی، استاد مجسمه‌ساز مشهور فرانسوی است. در سال ۱۳۱۳ خورشیدی، پیش از برگزاری کنگرهٔ بین‌المللی فردوسی، حدود ۴۱۰ دانشجوی ایرانی مقیم فرانسه هر کدام مبلغی در حدود ۲۰ تا ۱۰۰ فرانک پیشکش کردند و مبلغ پانزده هزار فرانک گردآوری کردند و از لرنزی خواستند تا تندیسفردوسی را بسازد. با وجود کم بودن مبلغ اما لرنزی پس از آگاهی از نیت دانشجویان مسوولیت ساخت این تندیس را پذیرفت. «ابراهیم چهرآزی»، متخصص اعصاب و روان و نمایندهٔ دانشجویان که قصد داشت به هر صورت در کنگرهٔ بین‌المللی فردوسی همکاری نماید به درخواست لرنزی، تندیس‌ساز، شعرهای شاهنامهٔ فردوسی را برای او خواند تا این استاد بتواند با الهام از اشعار حماسی فردوسی، تصویری از چهره او را طراحی کند. چهره این مجسمه متفاوت از چهرهٔ فردوسی در دیگر تندیسهای ساخته شده در ایران به وسیلهٔ استادانی هم‌چون ابوالحسن صدیقی است که علت آن برداشت استاد تندیس‌سازفرانسوی از فردوسی است. این تندیس در محوطه باغ نگارستان نصب شد. باستانی پاریزی نیز در کتاب «شاهنامه آخرش خوش است» از صفحه ۳۵۶ تا ۳۸۰ فهرست اسامی آن ۴۱۰ دانشجو را به همراه شرح چگونگی همکاری هر یک در ساخت آن تندیس، آورده‌است. محوطه اطراف تندیس فردوسی به گل‌گشت فردوسی مشهور بوده است.

دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران

این تندیس به وسیلهٔ پارسیان هند به ایران پیشکش شد که در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۲۴ در میدان فردوسی نصب شد و تا پیش از نصب تندیس جدید فردوسی ساختهٔ ابوالحسن صدیقی در این میدان قرار داشت اما پس از نصب تندیس ابوالحسن صدیقی در این میدان در سال ۱۳۳۸، آن تندیس به دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران جا به جا شد و هنوز نیز در آن‌جا قرار دارد.

میدان فردوسی تهران

تندیسی از جنس سنگ مرمر کارارا به ارتفاع سه متر که به وسیلهٔ ابوالحسن صدیقی در سال ۱۳۳۸ ساخته شد و کار نصب آن در میدان فردوسی تهران را فرزندش، فریدون صدیقی انجام داد. این تندیس در ۱۷ خرداد ۱۳۳۸ طی مراسمی در میدان نصب شد. این تندیس در دوران پس از ساخت دچار آسیبهای فراوان شده است که می‌توان به موارد زیر اشاره داشت: شکسته شدن انگشت تندیس فردوسی در نتیجهٔ آویزان کردن پوستر و سپس چسباندن آن با چسب بدون رعایت تکنیکهای فنی و علمی مرمت، هم‌چنین ترک برداشتن این تندیس در نتیجه گرمایش و سرمایش، پوشاندن آن با لایه کنیتکس و رنگ کردن آن.^[۲]

آرامگاه فردوسی

تندیسی از جنس سنگ مرمر کارارا به ارتفاع ۱۸۵ سانتی‌متر ساختهٔ ابوالحسن صدیقی در سال ۱۳۴۸ که در آرامگاه فردوسی واقع در شهر توس نصب شده‌است.

دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه فردوسی

تندیسی از جنس بتون مسلح به ارتفاع دو متر و ۲۰ سانتی‌متر و قاعده یک متر که طی سه ماه به وسیلهٔ علی رجبی‌مقدم با الهام از تندیس فردوسی در آرامگاه وی در توس ساخته شده‌است. این تندیس با پشتیبانی موسسه فرهنگی هنری فرهنگ‌سرای فردوسی در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۸۵ در محوطه دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد نصب شده است.

ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران

تندیسی از جنس برنز به ارتفاع هفت و نیم متر ساختهٔ رضا امیر یاراحمدی که در محل ساختمان جدید کتابخانه ملی ایران، نصب شده‌است. این تندیس از نظر اندازه بزرگترین تندیس ساخته شده از فردوسی می‌باشد. پیشنهاد ساخت این تندیس را رضا امیر یاراحمدی، سازندهٔ این تندیس به مسوولان داده‌است و علت برگزیدن تندیس فردوسی به عنوان نماد کتابخانه ملی ایران به دلیل اهمیت این شاعر حماسه‌سرای ایرانی در پاسداشت زبان فارسی از آلایش به زبانهای دیگر بوده‌است.

از ویژگی‌های این تندیس نخست حالتی است که فردوسی دست روی پیشانی برده و سایبان بر چشم گرفته و به افق ادب پارسی که در دوران زندگی این شاعر در حال فراموشی بود را نظاره می‌کند، زبانی که همین شاعر نامدار ایرانی توانست آن را زنده نگاه دارد. دوم آن‌که، بادی است که در لباس تندیس فردوسی افتاده‌است و وضعیت دوران وی را نشان می‌دهد و اشاره به شعر شاهنامهٔ فردوسی دارد که شعر فردوسی به مانند کاخی بلند است که از باد و باران گزندی نمی‌یابد. سازندهٔ این تندیس هم‌چنین تاکید دارد که توفانی را نشان داده‌است که در برگهای کتاب هم افتاده‌است و می‌خواسته آن را ورق ورق و نابود کند.

ریخته‌گری این تندیس در شهر باکو کشور آذربایجان و به وسیلهٔ نسیم عیسی‌اف انجام شده‌است. عیسی‌اف، تنها ریخته‌گری کار را انجام داده‌است و در هیچ‌یکی از مراحل ساخت و حتی قالب‌گیری حضور نداشته‌است. یاراحمدی علت ریخته‌گری تندیس در باکو را نبود امکان مناسب در ایران دانسته و نیز به دلیل ارزان‌تر تمام شدن پروژه ساخت این تندیس بزرگ عنوان کرده و توضیح داده است که ساخت این تندیس سرانجام با هزینه ۸۵ میلیون تومان به پایان رسیده‌است. در حالی که اگر ساخت آن در ایران انجام می‌گرفت دست‌کم سه برابر این قیمت هزینه بر می‌داشت.^[۳]

ساختمان قدیم کتابخانهٔ ملی ایران

تندیسی ساختهٔ ابوالحسن صدیقی که به کتابخانهٔ ملی ایران پیشکش نموده بود و در گذشته در تالار ورودی کتابخانهٔ (ساختمان قدیم) در خیابان سی تیر قرار داشت. با جابه‌جایی ساختمان ظاهراً به تاقچه‌ای در پشت قفسه‌ها منتقل شده و دیگر در تالار ورودی جای ندارد.

کاخ نیاوران

تندیسی ساختهٔ علی قهاری کرمانی که در محوطه کاخ نیاوران تهران قرار دارد.^[۴]

اهواز، ایران

تندیسی سه متری از سنگ مرمر یکپارچه به وزن هفت تن به دست عبدالعلی قسّامی ساخته شده است که وضعیت خرید آن به وسیله شهرداری اهواز هنوز مشخص نیست و به همین روی تا کنون در جایی نصب نشده است.

پاریس، فرانسه

تندیسی از فردوسی به اندازهٔ یک متر و هفتاد و پنج سانتی‌متر بر سر در ساختمانی قدیمی در شهر پاریس نصب شده است. این ساختمان قدیمی که تندیس و سردیس بسیاری از مفاخر ایرانرا در خود جای داده است، اکنون به عنوان ساختمان اصلی سفارت ایران در فرانسه به وسیلهٔ کشور ایران خریداری شده است.

مقر یونسکو، پاریس فرانسه

بنا بر توافق و پی‌گیری‌های بنیاد فردوسی با نمایندگی ایران در یونسکو قرار بود دو تندیس ازفردوسی و پور سینا در محوطهٔ یونسکو در پاریس نصب شوند. طراحی دو تندیس را قرار بوداسفندیار ایمان زاده انجام دهد اما این تندیسها به دلیل کمبود اعتبار مالی با آن‌که طراحی و ماکت اولیه‌اش ساخته شده، هنوز نصب نشده است.^[۵]

رم، ایتالیا

تندیسی از جنس سنگ مرمر ساختهٔ ابوالحسن صدیقی که در سال ۱۹۵۸ طی یک مراسم رسمی در پارک ویلا بورگزه (Villa borghese) در شهر رم ایتالیا نصب شده‌است.

فریش هافن، آلمان

تندیسی که با رایزنی بنیاد فردوسی و با هماهنگی شهرداری شهر فریش هافن آلمان قرار بود در میدانی که به نام فردوسی نامگذاری شده نصب شود. اگرچه گمانه‌زنی‌های کارشناسی به وسیلهٔ بنیاد فردوسی برای ساخت این تندیس انجام شد اما به دلیل کمبود اعتبار مالی تا کنون این تندیس ساخته نشده است.^[۶]

دوشنبه، تاجیکستان

تندیسی از فردوسی در شهر دوشنبه تاجیکستان وجود دارد که تاجیکها پس از فروپاشی شوروی آن را جایگزین تندیس لنین کرده‌اند.

نیشابور، ایران

تندیسی از فردوسی در شهر نیشابور در میدان فردوسی (عراق) وجود دارد.

تندیسهای ساختهٔ بنیاد فردوسی

به کوشش بنیاد فردوسی و به وسیلهٔ افشین اسفندیاری، عضو امنای بنیاد فردوسی و هنرمند برجسته ایرانی،^[۷] سه تندیس از فردوسی در اندازهٔ دو و نیم متر با پایه، ساخته شده است. این هنرمند تندیس‌ساز ایرانی در مدت شش ماه با ابداع روشی نوین برای تندیس‌سازی از مهر ماه ۱۳۸۹ تا فروردین ۱۳۹۰ با پشتیبانی مالی و رایزنی‌های بنیاد فردوسی توانسته است، سه تندیس از فردوسی و دو تندیس از خیام و رودکی را برای بزرگداشت هزارهٔ سرایش شاهنامه بسازد.

این سه تندیس از فردوسی با طراحی‌های گوناگون هم‌زمان با برپایی اکسپوی جهانی شانگهای (مهر ماه ۱۳۸۹) و بیست و هفتمین دورهٔ فستیوال جهانی زمستانی سارایوو (بهمن ماه ۱۳۸۹) و جشن جهانی نوروز در تاجیکستان (فروردین ماه ۱۳۹۰) در کمتر از یک هفته ساخته شده است و پس از ساخت در این سه کشور به دانشگاه پکن در چین، موزهٔ شهر سارایوو در بوسنی و هرزگوین و موزهٔ ملی تاجیکستان درشهر دوشنبه به نشانهٔ دوستی مردم ایران از سوی بنیاد فردوسی، پیشکش نماید.

در ضمن تندیس خیام در موزهٔ شهر سارایوو در بوسنی و هرزگوین (بهمن ماه ۱۳۸۹) و تندیس رودکی در موزهٔ ملی تاجیکستان (فروردین ماه ۱۳۹۰) هر کدام در مدت یک هفته با پشتیبانی بنیاد فردوسی و به دست افشین اسفندیاری هم‌زمان با ساخت تندیس فردوسی در آن دو کشور ساخته شده و در همان‌جا نگهداری می‌شود.^[۸]

دیگر تندیسهای فردوسی

از فردوسی تندیسهای دیگری نیز ساخته شده‌است از جمله تندیس ساختهٔ رضا نیک‌سیرت و تندیس فردوسی ساختهٔ ابوالحسن صدیقیکه به دلیل نگهداری نامناسب از بین رفته‌اند.

هم‌چنین سردیسی برنزی از فردوسی در جلوی در ورودی ساختمان اصلی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در دارآباد شهر تهران نصب شده‌است و نیز تندیسی به اندازه تندیس فردوسی که در میدان فردوسی شهر تهران نصب شده است به وسیلهٔ فریدون صدیقی ساخته شده است که به خاطر آسیبهای جدی که به این تندیس وارد شده، ساخته شده‌است تا پس از ساخت موزه‌ای برای آثار زنده‌یادابوالحسن صدیقی به آن موزه انتقال یابد اما چون این موزه هنوز ساخته نشده است این تندیس در جلوی در ورودی برج میلاد تهراننگهداری می‌شود.^[۹] تندیس دیگری از فردوسی در شهر ایذه در استان خوزستان ، در بلوار دانشجو در مقابل ساختمان دانشگاه آزاد اسلامی این شهر نصب شده است ، تندیسی از فردوسی نیز در میدان فردوسی شهر سلماس (شاهپور) قرار دارد که در بهمن ماه ۱۳۹۳ شهرداری اقدام به برچیدن این تندیس نمود؛ ولی با اعتراض فراوان مردم آذربایجان و ادب دوستان ایرانی در سراسر جهان،^[۱۰]شهرداری با دستور وزیر کشور مجبور به بازگرداندن این تندیس در اسفند همان سال شد.

منبع خبر : ویکی پدیا